Ανθρώπινη Νοημοσύνη: φτάσαμε στο όριο της γνώσης;
Αν και η επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει κάνει τεράστια άλματα προόδου, η κατανόησή μας για τον κόσμο απέχει πολύ για να ολοκληρωθεί. Οι επιστήμονες, όχι μόνο δεν έχουν καταφέρει να βρουν το Άγιο Δισκοπότηρο της φυσικής, την ενοποίηση δηλαδή του πολύ μεγάλου (γενική θεωρία της σχετικότητας) με το πολύ μικρό (κβαντομηχανική), αλλά ακόμα και σήμερα δεν γνωρίζουν από τι αποτελείται η συντριπτική πλειοψηφία του σύμπαντος.
Θα μπορούσε κάποτε η επιστήμη να δώσει όλες τις
απαντήσεις που υπάρχουν; Ή μήπως ο εγκέφαλός μας έχει σχεδιαστεί μόνο
για να λύνει προβλήματα που επηρεάζουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή
του ανθρώπινου είδους και όχι για να ξετυλίγει το μυστήριο του
σύμπαντος;
Το ερώτημα αυτό
έχει οδηγήσει πολλούς φιλοσόφους σήμερα να ασπαστούν απαισιόδοξες
θεωρίες για την ανθρώπινη γνώση, υποστηρίζοντας ότι η επιστήμη μια μέρα
θα φτάσει σε ένα όριο και ίσως ήδη να το έχει κάνει ή να είναι πολύ
κοντά σε αυτό.
Στο σπουδαίο βιβλίο The Modularity of Mind που εκδόθηκε το 1983, ο συγγραφέας και φιλόσοφος της γνωστικής επιστήμης Jerry Alan Fodor γράφει: "είναι σίγουρο ότι υπάρχουν σκέψεις που δεν είμαστε σε θέση να σκεφτούμε".
Το ίδιο και ο φιλόσοφος Colin McGinn στα βιβλία και τα άρθρα του υποστηρίζει ότι ο ανθρώπινος νους υποφέρει από ένα "γνωστικό κλείσιμο"
σε σχέση με αρκετά προβλήματα. Όπως ακριβώς οι γάτες και οι σκύλοι δεν
θα καταλάβουν ποτέ τους πρώτους αριθμούς, έτσι και πολλές πραγματικές
απαντήσεις σε μερικά από τα θαύματα του κόσμου είναι απλώς απρόσιτες
στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Σε
μια σύγχρονη σειρά επιστημονικής φαντασίας ένας εξωγήινος πολιτισμός
κατασκευάζει έναν τεράστιο υπερυπολογιστή για να υπολογίσει την απάντηση
στο απόλυτο ερώτημα της ζωής, του σύμπαντος και των πάντων. Όταν ο
υπολογιστής ανακοινώνει τελικά ότι η απάντηση είναι "42" κανείς
δεν έχει ιδέα τι μπορεί να σημαίνει αυτό και συνεχίζουν να κατασκευάζουν
έναν ακόμη μεγαλύτερο υπερυπολογιστή για να το καταλάβουν.
Αυτό
ίσως σημαίνει ότι κάποτε στο μέλλον ο άνθρωπος καταφέρει να φτάσει σε
μια αληθινή επιστημονική θεωρία, αλλά θα είναι κάτι σαν το "42", κανείς
δεν θα μπορεί να προσδιορίσει τις ιδιότητές της, όπως ακριβώς είχε γίνει
και με την κβαντική μηχανική. Ο μεγάλος νομπελίστας θεωρητικός φυσικός Richard Feynman είχε κάποια στιγμή παραδεχτεί: "μπορώ να πω με ασφάλεια ότι κανείς δεν καταλαβαίνει την κβαντική μηχανική".
Από
την άλλη όμως πλευρά υπάρχουν και οι αισιόδοξες προσεγγίσεις, οι οποίες
υπενθυμίζουν πως όταν προωθήθηκαν για πρώτη φορά απόψεις, όπως ότι η γη
κινείται, ότι υπάρχουν μικροσκοπικοί οργανισμοί που μπορούν να
σκοτώσουν τον άνθρωπο ή ότι τα στερεά αντικείμενα είναι κυρίως κενός
χώρος, ήταν τελείως αντίθετες με τη διαίσθηση και την κοινή λογική, αλλά
αποδείχτηκαν στο πέρασμα των χρόνων.
Μπορεί
λοιπόν ο ανθρώπινος εγκέφαλος να απαντήσει από μόνος του σε όλες τις
πιθανές ερωτήσεις και να κατανοήσει όλα τα ζητήματα; Δεν πρέπει να
ξεχνάμε ότι ο Homo Sapiens είναι ένα είδος που μπορεί να
κατασκευάζει κατάλληλα εργαλεία για να επιβιώσει, αλλά και γνωστικά
εργαλεία για να πάρει απαντήσεις.
Χωρίς
κάποια βοήθεια τα αισθητήρια όργανά μας δεν μπορούν να αντιληφθούν το
υπεριώδες φως, τις ακτίνες Χ και τα βαρυτικά κύματα. Αλλά με τεχνολογικό
εξοπλισμό, όπως μικροσκόπια, μετρητές Geiger κ.α. μπορούμε να
ξεπεράσουμε τους αντιληπτικούς μας περιορισμούς. Είμαστε τελικά
"κλειστοί" στο υπεριώδες φως; Κατά μια έννοια ναι, αλλά στην ουσία όχι.
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο και καθηγητή γνωσιακής φιλοσοφίας Andy Clark,
το μυαλό μας επεκτείνεται πολύ πέρα από το δέρμα και το κρανίο μας με
τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ακόμα και με το χαρτί και το
μολύβι, αυξάνοντας εκθετικά την χωρητικότητα μνήμης του γυμνού εγκεφάλου
μας.
Τα μαθηματικά
αποτελούν ακόμα μια περίπτωση επέκτασης του ανθρώπινου νου και μας
δίνουν τη δυνατότητα να παραστήσουμε έννοιες που δε θα καταφέρναμε ποτέ
με γυμνό μυαλό. Τα μαθηματικά μοντέλα, τα οποία αποτελούν μια νοητική
αναπαράσταση όλων των περίπλοκων και αλληλένδετων διαδικασιών που
συνθέτουν το κλιματικό μας σύστημα ή οτιδήποτε άλλο, είναι ένα
παράδειγμα.
Αν και βιολογικά
δεν διαφέρουμε από αυτό που ήμασταν 40.000 χρόνια πριν, τώρα γνωρίζουμε
για βακτήρια και ιούς, για DNA και μαύρες τρύπες, για την μη Ευκλείδεια
Γεωμετρία και την καμπυλότητα του χωροχρόνου, ως ένα συμπέρασμα
απέναντι στην απαισιοδοξία για την ανθρώπινη γνώση.
Επιπλέον, αυτό που μας κάνει μοναδικούς είναι ότι είμαστε ικανοί για πολιτισμό,
για συσσωρευτική πολιτιστική γνώση, αφού ένας πληθυσμός ανθρώπινων
εγκεφάλων είναι πολύ πιο έξυπνος από κάθε μεμονωμένο εγκέφαλο σε
απομόνωση.
Μπορεί σήμερα,
περίοδος που η ανθρωπότητα δοκιμάζεται με πολέμους, το τελευταίο να
αποτελεί και το κλειδί της επιτυχίας της ανθρώπινης νοημοσύνης.
Ο Einstein έλεγε χαρακτηριστικά: "Δεν ξέρω με τι όπλα θα γίνει ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, όμως ο τέταρτος θα γίνει σίγουρα με πέτρες και ξύλα."
