Μαθηματικό μοντέλο για την εκλογή των βουλευτών

Τι θα λέγατε αν στην επόμενη Βουλή των Ελλήνων ένα μέρος των βουλευτών ήταν κληρωτοί; Σας φαίνεται περίεργο; Ιταλοί ερευνητές πάντως, οι οποίοι ανέπτυξαν ένα μαθηματικό μοντέλο που επιτρέπει την πρόβλεψη της αποτελεσματικότητας του βουλευτικού σώματος με βάση τα ποσοστά βουλευτών που προέρχονται από κόμματα και ανεξάρτητων κληρωτών βουλευτών, υποστηρίζουν ότι η εισαγωγή τυχαίου ανεξάρτητου αίματος θα αύξανε κατακόρυφα την αποτελεσματικότητα του κοινοβουλευτικού έργου. Τι εννοούν με τον όρο «αποτελεσματικότητα»; Ότι οι αποφάσεις θα ήταν προς το καλό του κοινωνικού συνόλου (κατ' αντιδιαστολή με το προσωπικό όφελος των εκλεγμένων αντιπροσώπων μας). Με δεδομένο ότι στη διάρκεια των 37 τελευταίων χρόνων οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί μας απέτυχαν να αποτρέψουν τη χρεοκοπία της χώρας (για να μην πούμε συνέβαλαν σε αυτή), η διαίσθησή μας λέει ότι οι Ιταλοί επιστήμονες μπορεί και να έχουν δίκιο. Στο κάτω-κάτω, πόσο χειρότερα θα ήταν τα πράγματα αν είχαμε υιοθετήσει το μοντέλο που προτείνουν; Το ΒΗΜΑScience συνομίλησε μαζί τους για να μάθει περισσότερα...

Όπως ο Περικλής...

Οι Ιταλοί ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κατάνια δημοσίευσαν τη μελέτη τους στον διαδικτυακό τόπο του Πανεπιστημίου. Tο άρθρο τους αρχίζει θυμίζοντας μας ότι «Στην αρχαία Ελλάδα, στο λίκνο της δημοκρατίας, κυβερνητικά σώματα επιλέγονταν εν πολλοίς με κλήρωση». Τι σχέση όμως μπορεί να έχει η άμεση δημοκρατία των αρχαίων Ελλήνων με τη σημερινή πραγματικότητα; Οι καθηγητές Αστροφυσικής Alessandro Pluchino και Αndrea Rapisarda καθώς και οι συνεργάτες τους Cesare Garofalo S. Spagano και M. Caserta καθηγητές Οικονομικών και Πολιτικής Οικονομίας που υπογράφουν το άρθρο, εκτιμούν ότι έστω και αν η άμεση δημοκρατία δεν είναι εφικτή στις ημέρες μας, η σοφία της εισαγωγής του τυχαίου στον κοινοβουλευτισμό είναι διαχρονική.

Για τη μοντελοποίηση της ιδέας τους οι Ιταλοί επιστήμονες εμπνεύστηκαν από τον ιστορικό της Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και συμπατριώτη τους Carlo Maria Cipolla (1922-2000). Στη διάσημη χιουμοριστική μονογραφία του «The basic laws of human stupidity» (οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας) ο Cipolla χωρίζει τους ανθρώπους σε τέσσερις κατηγορίες οι οποίες προκύπτουν από τη θέση (διασπορά) τους σε έναν καρτεσιανό άξονα συντεταγμένων. Έτσι, με τον άξονα των χ να αντιπροσωπεύει το προσωπικό όφελος και τον άξονα των ψ το κοινό όφελος, τα άτομα που εμπίπτουν στο πάνω δεξιά τεταρτημόριο (δικό τους όφελος και κοινό όφελος) είναι τα έξυπνα άτομα, τα άτομα που εμπίπτουν στο πάνω αριστερά τεταρτημόριο (δικό τους κακό, κοινή ωφέλεια) είναι τα αφελή άτομα, τα άτομα που εμπίπτουν στο κάτω δεξιά τεταρτημόριο (δικό τους καλό, κοινό κακό) είναι οι ληστές και, τέλος, εκείνα που εμπίπτουν στο κάτω αριστερό τεταρτημόριο είναι οι ηλίθιοι (κακό δικό τους και του κοινού). Βάσει αυτής της κατηγοριοποίησης ο Cipolla δίνει τον ορισμό του ηλιθίου: «ένα άτομο είναι ηλίθιο αν μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε ένα άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων χωρίς να έχει κανένα προσωπικό όφελος ή ακόμη χειρότερα, να προκαλέσει και δική του βλάβη κατά τη διαδικασία».

Η κληρωτίς ή κληρωτήριον των αρχαίων ελλήνων. Το φράγμα σώζεται στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς

 

Να μην οφείλουν τίποτε σε κανέναν...

Πόσο τυχαίοι όμως θα ήταν οι κληρωτοί βουλευτές; «Στην κληρωτίδα θα έμπαινε όποιος εξεδήλωνε την επιθυμία και με εξαίρεση το καθαρό ποινικό μητρώο δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να υπάρχει άλλη προϋπόθεση» μας είπε ο Pluchino και προσέθεσε: «Στην πράξη θα συνέβαινε ό,τι συμβαίνει με την κλήρωση ενόρκων. Οι κληρωτοί βουλευτές θα μπορούσαν να είναι κάθε ηλικίας, φύλου, οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου. Να είναι πραγματικά ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της κοινωνίας».

Στη συζήτηση του άρθρου, οι ερευνητές αναλύουν τα πλεονεκτήματα των κληρωτών βουλευτών οι οποίοι «δεν οφείλουν τίποτε σε κανέναν και έτσι δεν έχουν παρά να είναι πιστοί μόνο στη συνείδησή τους και σε κανένα κόμμα. Επίσης δεν έχουν να ενδιαφερθούν για την επανεκλογή τους. Επιπροσθέτως, η κλήρωση είναι μια διαδικασία η οποία μπορεί να περιφρουρηθεί ευκολότερα από τις εκλογές. Είναι εύκολο να εξασφαλιστεί μια απολύτως δίκαιη διαδικασία κλήρωσης. Αντίθετα, η εκλογική διαδικασία μπορεί να μεθοδευτεί με χρήματα ή άλλα μέσα».

Ποιά πρόταση για την Ελλάδα;

Με δεδομένο ότι το μοντέλο των Ιταλών επιστημόνων προέβλεπε την ύπαρξη δύο μεγάλων κομμάτων ενώ στη χώρα μας αυτή τη στιγμή υπάρχουν πέντε κόμματα, δεν μπορούσαμε παρά να αναρωτηθούμε αν η ύπαρξη περισσότερων κομμάτων δεν λειτουργούσε με αντίστοιχο τρόπο, αν δηλαδή οι βουλευτές των μικρότερων κομμάτων δεν έπαιζαν τον ρόλο των ανεξάρτητων βουλευτών του μοντέλου. «Αποτελεί άμεσο στόχο μας η μοντελοποίηση ενός κοινοβουλίου με περισσότερα κόμματα. Είναι δύσκολο χωρίς να το κάνουμε αυτό να απαντήσουμε με βεβαιότητα στο ερώτημά σας. Αντιλαμβάνομαι βεβαίως τον συλλογισμό σας. Δεν θα πρέπει πάντως να ξεχνάτε ότι η κομματική πειθαρχία θα ήταν ο περιοριστικός παράγοντας σε αυτή την περίπτωση» επεσήμανε ο Pluchino και μας παρέπεμψε στη συζήτηση του άρθρου όπου σημειώνονται οι παθογένειες των εκλογικών συστημάτων: «Το αναγκαίο της ύπαρξης ηγεσίας, η τάση όλων των κοινωνικών ομάδων να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους και η παθητικότητα του εκλεκτορικού σώματος είναι μόνο μερικοί από τους πολλούς λόγους που οδηγούν στον εκφυλισμό των δημοκρατικών κομμάτων. Στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία αυτή η διαδικασία έχει σχεδόν θεσμοθετηθεί. Οι κομματικές ελίτ δρουν με σκοπό την εξυπηρέτηση του κόμματος και του εαυτού τους, συχνά σε βάρος του κοινού συμφέροντος. Αν κάποιοι βουλευτές ψηφίσουν εναντίον της κομματικής γραμμής πιθανότατα εξοστρακίζονται και δεν συμμετέχουν στην επόμενη εκλογική διαδικασία. Φυσικά δεν χωρεί αμφιβολία ότι οι ελεύθερες εκλογές δεν συγκρίνονται με τα ολιγαρχικά καθεστώτα, αλλά τα σημερινά εκλογικά συστήματα τείνουν να δημιουργούν μια δημοκρατική αριστοκρατία, όπου οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι είναι ανώτεροι του εκλογικού σώματος».

Για μας που έχουμε γαλουχηθεί με την ιδέα ότι η δημοκρατία είναι ταυτόσημη των εκλογών, ίσως τα συμπεράσματα των Ιταλών επιστημόνων να ακούγονται εξωπραγματικά. Από την άλλη όμως, δεν μπορεί κανείς να μη σκεφθεί ότι ορισμένα πράγματα από αυτά που υποστηρίζουν φαίνονται να περιγράφουν την ελληνική πραγματικότητα και πως ένα κοινοβούλιο με εκλεγμένους και κληρωτούς βουλευτές μπορεί όντως να ήταν αποτελεσματικότερο (θυμίζουμε ότι η αποτελεσματικότητα μετράται με βάση τους νόμους που ψηφίζονται και είναι προς το κοινό όφελος). Θα ψηφίζονταν άραγε από ένα μεικτό κοινοβούλιο νόμοι που εξασφαλίζουν ψηλότερες συντάξεις και αποδοχές στους βουλευτές; Θα περνούσε ο νόμος περί ευθύνης υπουργών ο οποίος οδηγεί στη συντομότατη παραγραφή αδικημάτων υπουργών; Θα δεχόταν το βουλευτικό σώμα να ψηφίζει προϋπολογισμούς στη διαμόρφωση των οποίων δεν είχε καμιά συμμετοχή και, ακόμη περισσότερο, κανέναν έλεγχο; Θα είχε συρρικνωθεί ο βουλευτικός ρόλος σε νομοθετικό ιμάντα έγκρισης νομοσχεδίων που φέρνουν στη Βουλή οι υπουργοί; Κάνουμε λάθος, ή είναι όντως ελάχιστα τα παραδείγματα βελτιστοποίησης νομοσχεδίων (σε επιμέρους λεπτομέρειες) που υπήρξε απόρροια συντεταγμένης προσπάθειας βουλευτών; Μήπως τελικά οι κληρωτοί είναι μια λύση;

Μην μπείτε στη λογική να θεωρήσετε όποιον επιθυμεί το κοινό καλό «ηλίθιο»... Στον καρτεσιανό πίνακα των Ιταλών ερευνητών ο άξονας των χ αντιπροσωπεύει το προσωπικό όφελος και ο άξονας ψ το κοινό όφελος. Οι κύκλοι αναπαριστούν κόμματα, ενώ η ακτίνα του κύκλου την ανοχή των κομμάτων. Τέλος, οι ελεύθερες (εκτός κύκλου) κουκίδες αναπαριστούν τους κληρωτούς βουλευτές.

Βήμα Science