Το πολλαπλό σχολικό βιβλίο...τότε και τώρα (Μέρος Α)

 

Η θεσμοθέτηση του πολλαπλού σχολικού βιβλίου είναι ενταγμένη στο συνολικό κυβερνητικό σχέδιο για την Πρωτοβάθμια και την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με στόχο να εφαρμοστεί για πρώτη φορά την επόμενη χρονιά (2021 - 2022).

Η ιστορία του σχολικού βιβλίου αποτελεί διαχρονικά μέρος της εκπαιδευτικής πολιτικής και τουλάχιστον στη σύγχρονη Ελλάδα διαμορφώνεται ανάλογα με την επικρατούσα κυβέρνηση, αποτελώντας τον καθρέφτη των κοινωνικοπολιτικών τάσεων και αντιλήψεων που επικρατούν.

Το σχολικό βιβλίο έχει πορεία 400 χρόνων και στη διαδρομή του αποτυπώνονται ξεκάθαρα όλες οι περιπέτειες του εκπαιδευτικού προσανατολισμού της χώρας μας.

Το παλιότερο αλφαβητάριο, πρόδρομος του σημερινού βιβλίου της "Γλώσσας" και των σύγχρονων σχολικών εγχειριδίων είναι το "Μέγα Αλφαβητάριον" το οποίο τυπώθηκε το 1771 στην Αυστρία. Δεν είναι τίποτα άλλο από ένα τετράδιο από φύλλα χαρτιού και είναι ραμμένο στην εξωτερική του πλευρά με βελόνα και κλωστή.   

 

Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και μέχρι το 1937 που ιδρύθηκε ο Οργανισμός Εκδόσεων Σχολικών Βιβλίων (Ο.Ε.Σ.Β.) παρατηρούμε διαχρονικά την σύγκρουση δύο πολιτικών για το σχολικό βιβλίο: του κρατικού μονοπωλίου και του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Η συζήτηση για την κατάργηση του μοναδικού διδακτικού εγχειριδίου γίνεται εδώ και πολλά χρόνια, προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να έχουν μεγαλύτερη ευελιξία και να προσαρμόζουν το μάθημά τους στις ανάγκες κάθε τάξης.Έτσι, 20 χρόνια μετά την πρώτη θεσμοθέτηση του πολλαπλού σχολικού βιβλίου (επί υπουργίας Αρσένη, αν και δεν εφαρμόστηκε ποτέ), το θέμα επανέρχεται και το μόνο που μένει είναι να δούμε αν αυτή τη φορά θα υπάρχει ουσιαστική εκπαιδευτική αξία και σωστή εφαρμογή. 

Πόσες φορές όμως το κρατικό μονοπώλιο επέτρεψε τον ελεύθερο ανταγωνισμό στα σχολικά βιβλία και πόσες το αντίθετο;

1836

Τα βιβλία εκδίδονται και πωλούνται από τη βασιλική τυπογραφία ύστερα από γνωμάτευση διορισμένης επιτροπής. Ο ιδεολογικός προσανατολισμός της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι φανερός, όπως και η προσπάθεια άσκησης ελέγχου στο εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια. Παρόλα αυτά το συγκεκριμένο διάταγμα δεν εφαρμόστηκε ποτέ. 

1838

Η κυβέρνηση αναγκάζεται να καταργήσει το βασιλικό βιβλιοπωλείο και για πρώτη φορά ξεκινά η φάση του ελεύθερου ανταγωνισμού, με δύο εκδοτικούς οίκους (Κορομηλά και Βλαστού). Η φάση αυτή κράτησε μέχρι το 1882.

 

1859

Προκηρύσσεται από το Υπουργείο Δημόσιας Εκπαίδευσης ειδικός διαγωνισμός για τη συγγραφή σχολικών βιβλίων.  

1867

Νέος νόμος προβλέπει την σύσταση επιτροπής για την αξιολόγηση των σχολικών βιβλίων.

1870 - 1880

Καταργούνται όλα τα βιβλία για κάθε διδασκόμενο μάθημα, μέχρι και οι γεωγραφικοί χάρτες και η ιχνογραφία, με σκοπό της επαναξιολόγηση τους. Προβλέπονται αυστηρές ποινές για τους εκπαιδευτικούς που θα χρησιμοποιήσουν μη εγκεκριμένα βιβλία.

Ενισχύεται ο κρατικός έλεγχος των βιβλίων με το ρόλο των εποπτών που διορίζονται απευθείας από το Υπουργείο. Τα εγκεκριμένα βιβλία συμπεριλαμβάνονται σε έναν κατάλογο που αποστέλλεται στα σχολεία όλης της χώρας στην αρχή κάθε σχολικού έτους.

1880

Ο κρατικός έλεγχος γίνεται ακόμα πιο έντονος. Οι κυβερνήσεις του Τρικούπη και του Θεοτόκη επιβάλλουν πολιτική αυστηρού ελέγχου με την υποχρεωτική χρήση ομοιόμορφων σχολικών εγχειριδίων και έλεγχο του περιεχόμενου τους.

Καταργείται η πολιτική του ελεύθερου ανταγωνισμού και προκηρύσσεται διαγωνισμός συγγραφής σχολικών βιβλίων κάθε τέσσερα χρόνια. Οι κριτικές επιτροπές, τα μέλη των οποίων καθορίζονται άμεσα από τον υπουργό, εγκρίνουν ένα μόνο βιβλίο για κάθε μάθημα.

1895

Ψηφίζεται για δεύτερη φορά νόμος που επιτρέπει την ελεύθερη χρήση οποιουδήποτε εγχειριδίου στο γυμνάσιο και την έγκριση πολλών παράλληλων βιβλίων στις κατώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Η συγκεκριμένη πολιτική του ελεύθερου ανταγωνισμού διαρκεί μέχρι το 1907.

1907

Επανέρχεται ο κρατικός παρεμβατισμός με το σύστημα έγκρισης ενός μόνο βιβλίου το οποίο επιλέγεται ανάμεσα από τρία βραβευμένα. Με το νόμο αυτό κυκλοφορούν τα πρώτα κρατικά αναγνωστικά και εμφανίζεται και το γνωστό βιβλιόσημο.

1917

Η κυβέρνηση Βενιζέλου σε συνεργασία με τον Εκπαιδευτικό Όμιλο (σωματείο που ιδρύθηκε το 1910 στην Αθήνα από λογοτέχνες και εκπαιδευτικούς) εξέδωσε αρκετά διδακτικά και εκπαιδευτικά βιβλία. Οι συγγραφείς των σχολικών βιβλίων είχαν απόλυτη ελευθερία και μόνο τις γενικές οδηγίες του Υπουργείου είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν. Ο αριθμός των εγκεκριμένων βιβλίων ήταν απεριόριστος, ενώ μία φορά το χρόνο συντασσόταν κατάλογος εγκεκριμένων βιβλίων που δημοσίευε η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και έστελνε στα σχολεία. Ο σύλλογος των διδασκόντων κάθε σχολείου, μετά από εισήγηση του καθηγητή που πρόκειται να διδάξει το σχετικό μάθημα, όριζε ποια από τα εγκεκριμένα βιβλία θα εισαχθούν στις τάξεις κατά το επόμενο σχολικό έτος.

Ίσως είναι η πρώτη φορά που εισάγεται με τέτοιο φιλελεύθερο τρόπο η νομοθεσία περί διδακτικών βιβλίων, δίνοντας μεγαλύτερα περιθώρια ελευθερίας στους συγγραφείς, καθώς δεν επιβάλλεται η χρήση ενός βιβλίου στα σχολεία και μειώνεται η παρέμβαση του Υπουργείου Παιδείας στη διαδικασία παραγωγής και διάδοσης τους.

Ανάμεσα στα σχολικά βιβλία που γράφτηκαν και εγκρίθηκαν με βάση αυτόν τον νόμο, ήταν το «Αλφαβητάρι με τον ήλιο» και τα «Ψηλά Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Άλλοι γνωστοί και καταξιωμένοι λογοτέχνες, όπως οι Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Παύλος Νιρβάνας κ.α., συνδέουν το όνομά τους την εποχή εκείνη με τη συγγραφή σχολικών βιβλίων.

Το «Αλφαβητάρι με τον ήλιο» (ονομασία που του έδωσαν οι μαθητές) θεωρείται από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην εξέλιξη των αναγνωστικών του 20ου  αιώνα.

Πρόκειται για ένα από τα δεκατρία αναγνωστικά της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1917-1920 , δημιούργημα συντακτικής επιτροπής με μέλη τους Δελμούζο, Τριανταφυλλίδη,  Νιρβάνα και  Παπαντωνίου. Τα αλφαβητάρια που εκδόθηκαν από τότε, σχεδόν στο σύνολό τους, έχουν αυτό ως πρότυπο.


Συνεχίζεται......

Δημοφιλείς αναρτήσεις